Rolnictwo na obszarach peryferyjnych – przykład Dalekiego Wschodu Rosji
Opublikowano: 22 stycznia 2021

Ktoś mógłby zapytać, co to jest w ogóle za temat? Rolnictwo na obszarach peryferyjnych? Wydawałoby się, że mało pasjonujący. I w sumie racja, dla większości z nas liczy się to co i za ile możemy kupić w sklepie za najbliższym rogiem. Gdzie i jak jest to produkowane wzbudza zainteresowanie jedynie nielicznych. W Europie żyjemy trochę jak pączki w maśle, a z żywnością na ten moment mamy taki problem, że jest jej za dużo i miliony ton rocznie trafiają na wysypiska śmieci.

Inaczej sytuacja wyglądam tam gdzie natura jest bardziej surowa, a państwo mniej skłonne do pomocy. I do takich miejsc należy Daleki Wschód Rosji ze swym sztandarowym przykładem Republiki Sacha. Gdy tam się wybieramy, a w szczególności gdy chcemy Republikę Sacha poznać w stopniu większym niż tylko jej stolicę Jakuck, dostępność i ceny żywności (ale także usług i noclegów) będą kwestią zasadniczą, bezpośrednio wpływającą na planowanie wyprawy.

Czasami gdy rozmawiam z osobami, które wybierają się na Daleki Wschód Rosji, albo w ogóle w miejsca gdzie ruch turystyczny jest krańcowo mały, to widzę że zaskakuje je informacja o cenach za produkty spożywcze, usługi transportowe, hotele, etc. Najczęściej oczekują, że w takich miejscach będzie tanio, a tymczasem jest drogo, a często nawet bardzo drogo. Większość z nas zakłada, że jeżeli nie jest to super rozwinięte pod względem infrastruktury miejsce z drapaczami chmur, z ultraszybkim transportem i multimedialną reklamą, to powinno być tanio, a nawet za pół darmo.

Rolnictwo na obszarach peryferyjnych. Konie w Ust Tatta

Tymczasem to co oferuje rolnictwo na obszarach peryferyjnych, w szczególności polarnych, jest bardzo ograniczone. Większość produktów trzeba sprowadzać i transportować przez tysiące kilometrów. I dlatego pomidory w Tiksi nad Morzem Łaptiewów kosztują wielokrotnie więcej niż w pierwszej z brzegu Biedrze w centralnej Polsce. A opłata za miejsce we wspólnym pokoju w domku gdzieś w centralnej Jakucji, może być wyższa niż za 5 gwiazdkowy hotel w Istambule. Nie powinno nas to jednak zaskakiwać, tym bardziej że wybieramy się za koło polarne nie po to by w równym szeregu, noga za nogą, maszerować w dzikim tłumie, podobnych do nas turystów.

Za trudno dostępne dobra i usługi musimy płacić adekwatnie do ich rzadkości i wyjątkowości. I na to należy się przygotować. Szczególnie gdy planujemy dłuższą wyprawę koszty wyżywienia mogą być relatywnie wysokie. Dlaczego więc wszystko trzeba transportować do Jakucka, a tak niewiele rzeczy produkowanych jest na miejscu? Spróbuj odpowiedzieć na następujące pytanie:

Czy rolnictwo na obszarach peryferyjnych ma w ogóle sens?

A do takich miejsc właśnie należy Daleki Wschód Federacji Rosyjskiej (trochę więcej o rolnictwie Republiki Sacha możesz przeczytać tu: Syberyjskie rolnictwo – gospodarka Dalekiego Wschodu Rosji)

Odpowiedź wcale nie jest oczywista i prosta, ponieważ jak zawsze zależy od wielu czynników. Ale najważniejsze pytanie, które powinniśmy sobie zadać brzmi następująco: dlaczego chcielibyśmy rozwijać produkcję rolną – hodowlę i uprawę – na obszarach gdzie nie ma do tego warunków?

Cele determinują nasze działania, a w przypadku rolnictwa są one szczególnie ważne i one pozwolą odpowiedzieć na postawione w tytule podrozdziału pytanie.

Co więc może skłonić instytucje publiczne by wspierać rolnictwo tam gdzie tradycyjnie nie ma do tego zbyt dobrych warunków – na terenach ultra peryferyjnych, często o bardzo niskiej gęstości zaludnienia, trudnych klimatycznie, czy też o niskiej jakości gleb?

Tabela 1. Rolnictwo na obszarach peryferyjnych. Populacja i powierzchnia.

1. Po pierwsze państwo wspierając rolnictwo na obszarach peryferyjnych dąży do zatrzymania procesu wyludniania takich obszarów i powstrzymania miejscowych społeczności od migracji do dużych miast. W Republice Sacha (czyli w Jakucji) na obszarze niemal 10-krotnie większym od Polski mieszka mniej niż 1 milion ludzi, a dodatkowo 40% z nich mieszka w stolicy republiki – Jakucku (tabela 1). Ale nie dotyczy to oczywiście tylko Federacji Rosyjskiej i jej północnych rubieży. Dokładnie ten sam problem mają państwa skandynawskie, ze swoimi północnymi, arktycznymi terenami, Stany Zjednoczone Ameryki z Alaską, czy Kanada z Jukonem. Wszędzie tam, wraz z rosnącym poziomem życia, dostępem do edukacji i otwierającymi się nowymi perspektywami współczesnego świata pojawia się naturalna tendencja do migracji w kierunku obszarów silniej zaludnionych, lepiej rozwiniętych ekonomicznie i dających dostęp do osiągniętych zdobyczy cywilizacyjnych i kulturalnych.
2. Inną przyczyną może być występowanie w tych specyficznych, ze względu na peryferyjne położenie miejscach niedostępnych gdzie indziej czynników, jak na przykład strategicznie dziś ważne zasoby słodkiej wody.
  Rolnictwo na obszarach peryferyjnych. Sianokosy nad Ałdanem
  
  Pod tym względem Daleki Wschód Rosji, ze swymi wielkimi rzekami, jest doskonale wyposażony.
3. Kolejną kwestię stanowi sama produkcja żywności. Świat potrzebuje jej więcej i więcej i jest gotów coraz to więcej za nią zapłacić. Społeczeństwa się bogacą, w wielu miejscach populacja gwałtownie rośnie (oczywiście nie na Starym Kontynencie, tu się kurczy, ale to sprawa na inną dyskusję), ze względu na zmiany klimatyczne i degradację środowiska dokonywaną przez człowieka, niektóre obszary tracą swój rolniczy charakter, co oznacza konieczność poszukiwania nowych terenów pod uprawę i hodowlę. Klimat się zmienia i ociepla, co z kolei pozwala innym obszarom, skutym do tej pory lodem czy też wieczną zmarzliną przejąć rolę obszarów produkcji roślinnej i zwierzęcej.
4. Ważne mogą być także inne czynniki jak na przykład polityczne naciski, wymogi ekologiczne, czy chęć dbania o tradycję i historię. W takiej sytuacji ekonomiczna nieefektywność produkcji nie ma zasadniczego znaczenia w finansowaniu produkcji rolniczej i rozwoju gospodarki na takich obszarach. Liczy się przede wszystkim osiągnięcie celów poza ekonomicznych.
5. Z powyższym punktem bezpośrednio wiąże się najważniejsza być może kwestia dla której państwa wspierają produkcję rolną na swoim terytorium, nawet jeżeli identyczne warzywa czy mięso można zakupić taniej za granicą. Rolnictwo jest tym rodzajem działalności człowieka, które ma charakter strategiczny. Bez kolejnych telewizorów spokojnie przetrwamy, natomiast bez podstawowych produktów żywnościowych, we współczesnym świecie, już nie ma na to szans. Można co prawda zgodzić się z
  Rolnictwo na obszarach peryferyjnych. Sianokosy nad Ałdanem – woda gotuje się na herbatę.
  
  Hararim, że człowiek był znacznie szczęśliwszy i paradoksalnie lepiej odżywiony i zdrowszy, na etapie nomadyjskim, gdy parał się zbieractwem i łowiectwem[1]. A dopiero rewolucja agrarna i przejście na osiadły tryb życia sprowadziły go do roli producenta i konsumenta kilku rodzajów zbóż, krowiego mleka i wieprzowiny. Mało urozmaicona dieta, obciążająca organizm laktozą i glutenem, zależność od warunków atmosferycznych, chorób rozprzestrzeniających się w zamkniętych społecznościach zmieniły homo sapiensa raz na zawsze. I uzależniły nas od tego co uprawimy i wyhodujemy. To z kolei wymusiło specjalizację i dziś niewielka część populacji jest w stanie przetrwać bez zakupów w spożywczaku. Nie ma jednak powrotu do czasów wędrownego trybu życia i zbieractwa. Bez rolnictwa i produkcji żywności na skalę przemysłową nie przetrwamy. I dlatego poszczególne państwa i całe ugrupowania (jak Unia Europejska) tak mocno wspierają swą produkcję rolną w ramach różnych polityk. Jak wszystko to także ma swoje konsekwencje, ale o nich może innym razem.
6. I wreszcie ostatni z czynników, który z mojej perspektywy może być także istotny w zagospodarowaniu obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania i uzasadniać rolnictwo na obszarach peryferyjnych, o niskim potencjale do generowania zysku. Często dostarczanie towarów, w tym przede wszystkim żywności na obszary ultra peryferyjne jest trudne i drogie. Może okazać się że czysto ekonomiczny rachunek pozwoli osiągnąć zyskowność produkcji, a dzisiejsze dostępne technologie, zastępowane są błyskawicznie kolejnymi, bardziej efektywnymi, które pozwalają uniezależnić produkcję (choćby w pewnym tylko stopniu) od warunków atmosferycznych. Przy niewielkim udziale państwa (np. w formie abolicji podatkowej) już jest, albo wkrótce będzie ona ekonomicznie opłacalna. Wyzwaniem jest nie tylko technologia i innowacje, ale także zmiana podejścia mieszkających w takich regionach ludzi do nowych możliwości.

To tyle w ramach podejścia teoretycznego. Syberia (choć nie sama Jakucja) ma w tym względzie do opowiedzenia swoją historię. Okazuje się, że na przełomie XIX i XX wieku Syberia słynęła z produkcji masła. Rosyjskie masło podbijało nie tylko rodzimy rynek, ale także stało się produktem słynnym na cały świat. Jak to było możliwe i co dalej stało się z masłem na Syberii napiszę w kolejnym artykule.

[1] Harari Yuval Noah, Sapiens. Od zwierząt do bogów, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2018.