Rozwój gospodarczy Wysp Zielonego Przylądka 1b

Rozwój gospodarczy Wysp Zielonego Przylądka (Makaronezja) – turystyka źródłem korzyści i przyczyną problemów (część 2)
Opublikowano: 8 lutego 2021

W latach 90-tych XX wieku i na początku wieku XXI rozwój gospodarczy Wysp Zielonego Przylądka (Makaronezja) przebiegał dokładnie w rytmie gospodarki światowej czyli dynamicznie i stabilnie. Jak pisałem w pierwszej części wpisu o WZP (Rozwój gospodarczy Wysp Zielonego Przylądka (Makaronezja) – sukces czy porażka?) oparcie rozwoju gospodarczego na sektorze turystyki przyniosło wymierne korzyści. Czy dzisiaj można nadal tak sądzić? O tym poniżej, a teraz trochę informacji z nieodległej przeszłości.

Rzeczywiście można byłoby twierdzić, że turystyka świetnie sprawdza się jako koło napędowe rozwoju gospodarczego gdyby dekady bezprecedensowego rozwoju, którego doświadczała niezbyt odległa Zachodnia Europa trwały nadal. Ale złote lata zachodniej cywilizacji się skończyły i to chyba bezpowrotnie. A wraz z nimi pojawiły się kłopoty w turystycznych rajach, takich właśnie jak omawiany tu archipelag. Zresztą dotyczy to także pozostałych archipelagów Makaronezji, chociaż oczywiście większe są możliwości wspierania swych peryferii przez państwa członkowskie UE, a inne w biednych państwach afrykańskich.

Tabela 1. Rozwój gospodarczy Wysp Zielonego Przylądka (Makaronezja) – wzrost PKB w ujęciu realnym w latach 2008 – 2018
	2008	2009	2010	2011	2012	2013
Wyspy Zielonego Przylądka	6,7	-1,3	1,5	4,0	1,1	0,8
AFRYKA	5,3	3,4	5,7	2,9	6,2	3,9

	2014	2015	2016	2017 (p)	2018 (p)
Wyspy Zielonego Przylądka	1,8	1,5	3,2	3,7	4,1
AFRYKA	3,7	3,4	2,2	3,4	4,2
(p) prognozy
Źródło: African Development Bank Group, https://www.afdb.org/en/knowledge/african-development-institute

W latach 2009-2015 rozwój gospodarczy Wysp Zielonego Przylądka (Makaronezja) mocno wyhamował, co oczywiście było wynikiem przedłużających się konsekwencji światowego kryzysu finansowego z 2008 roku. Ekspansywna polityka fiskalna nie przywróciła wzrostu, a zamiast tego wydatki rządowe doprowadziły do gwałtownego wzrostu poziomu długu publicznego. Okazało się, że płytki budżet Wysp Zielonego Przylądka nie pozwolił na zastąpienie, w stymulowaniu wzrostu gospodarczego, zagranicznych inwestycji i wpływów z turystyki. Położenie nacisku na rozwój turystyki, kosztem innych sektorów po raz pierwszy od lat siedemdziesiątych okazało się poważną przeszkodą w odzyskaniu wzrostu gospodarczego. Gdy cały świat znalazł się w kryzysie, społeczeństwa zaczęły mocno zaciskać pasa, a w tej sytuacji najbardziej ucierpiała międzynarodowa turystyka, czyli główne źródło dochodów wszystkich archipelagów Makaronezji, w tym także Wysp Zielonego Przylądka.

Otóż konsekwencją globalnego kryzysu gospodarczego, skutkującego gwałtownym wzrostem bezrobocia we wszystkich państwach Unii Europejskiej, stała się powszechna rezygnacja z dóbr, które można nazwać luksusowymi, w tym przede wszystkim z wyjazdów zagranicznych. A to wywołało na Wyspach recesję gospodarczą w 2009 roku oraz niskie i nieregularne tempo wzrostu w kolejnych latach, któremu towarzyszyły problemy na rynku pracy, charakteryzujące się m.in. rosnącym poziomem stopy bezrobocia (tabela 1, 2).

Zatrzymując się na sekundę przy tabeli 2 warto także zauważyć ile warta jest gospodarka całego afrykańskiego kontynentu. W wartościach uwzględniających siłę nabywczą pieniądza (a takie przeliczenia są bardzo korzystne dla ubogich gospodarek względem największych potęg) wartość PKB całej Afryki stanowi mniej więcej 30% wartości PKB Stanów Zjednoczonych. W Afryce jest blisko 60 państw. Jest to jeden z wielu dowodów wskazujących na trudne do wyobrażenia różnice w rozwoju pomiędzy dawnymi kolonizatorami a ich koloniami. I można byłoby machnąć na to ręką, ale poczucie ekonomicznej niesprawiedliwości będzie jedną z dekompozycyjnych sił zmieniających oblicze świata w najbliższych latach. I niewątpliwie sami odczujemy jego siłę i konsekwencje.

Tabela 2. Rozwój gospodarczy Wysp Zielonego Przylądka (Makaronezja) – podstawowe wskaźniki dla roku 2018
	Populacja	Powierzchnia	Gęstość zaludnienia	PKB mierzone siłą nabywczą pieniądza	PKB per capita	Średnioroczna zmiana realnego PKB
	‘000	(’000 km2)	(os. / km2)	(USD mln)	( pps, USD)	(2008-2018)
Wyspy Zielonego Przylądka	527	4	131	3 583	6 799	2,5
AFRYKA	1 214 428	30 049	40	6 039 933	4973	4,0
Źródło: African Development Bank Group, https://www.afdb.org/en/knowledge/african-development-institute

Ożywienie przyspieszające rozwój gospodarczy Wysp Zielonego Przylądka, które miało bardziej stabilny charakter, powróciło w 2016 roku. A według wstępnych szacunków osiągnęło 5,5% w roku 2019. Wzrost był napędzany przez wysoką konsumpcję (publiczną i prywatną) oraz dynamiczny rozwój sektora turystycznego. Po stronie podaży rosły usługi budowlane, handlowe, transportowe i turystyczne. Turystyka i branże związane z podróżami stanowią na Wyspach Zielonego Przylądka sięgają 30% produktu wytwarzanego w tym kraju, a jeżeli wliczymy w to np. budownictwo związane z turystyką, czy transport to udział wzrośnie dwukrotnie.

I w takim właśnie momencie, gdy rozwój gospodarczy Wysp Zielonego Przylądka miał święcić kolejne triumfy w trzeciej dekadzie XXI wieku, światem wstrząsnął kolejny kryzys, chyba nawet potężniejszy niż ten z 2008 roku. Rozwijający się kryzys COVID-19 ograniczył wzrost gospodarczy, przyniósł kolejny wzrost długu publicznego i wpędził w skrajne ubóstwa dużą część kabowerdyjskiego społeczeństwa. Prawdopodobnie zmiana PKB w 2020 roku osiągnęła duże ujemne wartości. Kraj jest w tak dużym stopniu uzależniony od turystyki, która ponownie stała się sektorem najbardziej dotkniętym kryzysem, i prawdopodobnie same wpływy z turystyki spadły w 2020 roku o 70-80% w porównaniu do roku 2019.

Konieczność stymulowania gospodarki zwiększyła zadłużenie rządu Republiki Zielonego Przylądka na koniec trzeciego kwartału 2020 roku do 137,6% PKB (252,755,5 mln escudo).

Obecny kryzys pandemiczny w jeszcze większym stopniu odbił się na kabowerdyjskim rynku pracy niż ten z roku 2008 (wykres 1).

Wykres 1. Rozwój gospodarczy Wysp Zielonego Przylądka (Makaronezja) – stopa bezrobocia w latach 1990-2019 (%). Źródło: World Bank.

Od marca 2020 roku w całej Republice Zielonego Przylądka ruch turystyczny niemal zamarł. A jeszcze w roku 2019 turystów odwiedzających ten kraj było blisko milion, czyli dwukrotnie więcej niż liczy całą populacja WZP. Kraj został niemal zamknięty na zewnętrzny świat, a sektor turystyczny zamarł zupełnie. Zyski w 2020 roku wypracowano jedynie w pierwszych jego 3 miesiącach, a lockdown trwa to już niemal rok.

Skoro jednak całe państwo prawie wyłącznie żyje z sektora hotelarskiego, to brak turystów stał się katastrofą dla tamtejszego społeczeństwa. Większość pracowników zatrudnionych w usługach wokół turystyki jest tradycyjnie zatrudnionych na umowy krótkoterminowe, albo działa w szarej strefie. Covid oznacza dla nich koniec pracy. Podobnie zresztą jak dla lokalnych drobnych przedsiębiorców: taksówkarzy, restauratorów, osób świadczących proste turystyczne usługi. I choć zarobki były zawsze niskie i jak rozmawiałem z pracownikami restauracji kształtowały się na poziomie ok 250 Euro, bez napiwków (są ekstremalnie niskie, szczególnie gdy porównamy to z zarobkami w Europie), to teraz ich nie ma w ogóle.

W rezultacie potężnego kryzysu gwałtownie wzrósł odsetek ludności żyjącej poniżej granicy ubóstwa (zdefiniowanej jako 1,90 USD dziennie). Żeby sobie to wyobrazić warto przeliczyć to na złotówki. To jedynie nieco ponad 200 złotych miesięcznie!!! A szacuje się, że około 23,7% ludności Republiki Zielonego Przylądka żyje w takim właśnie skrajnym ubóstwie. Jak popatrzymy na dane z obszarów wiejskich to są one jeszcze bardziej przerażające. 40,1% ludności żyje tam w skrajnym ubóstwie.

Oczywiście przed pandemią sytuacja była nieznacznie lepsza, ale skutki obecnego kryzysu dopiero w kolejnych miesiącach będą bardziej widoczne.

Tak więc sytuacja społeczna i gospodarcza Wysp Zielonego Przylądka jest dramatyczna i szybko się nie poprawi. To stanowi odpowiedź na pytanie czy droga, którą obrały kolejne władze rządzące w tym wyspiarskim państwie była optymalna. Wrzucenie wszystkich jajek do jednego koszyka, na którym napisane jest – Turystyka – przynosiło korzyści w okresach prosperity i dynamicznego rozwoju Zachodu, a mówiąc bardziej dokładnie Zachodniej Europy. Gdy dziś już widać granic rozwoju gospodarczego w skali globalnej, także rozwój gospodarczy Wysp Zielonego Przylądka (a mówiąc szerzej także pozostałych archipelagów Makaronezji) jest zagrożony.

Te granice wyznacza nie tylko kondycja światowej gospodarki, czy widmo kolejnych pandemii, tylko przede wszystkim wykorzystanie przez człowieka niemal wszystkich dostępnych zasobów świata, gwałtownie rosnąca populacja i dewastacja środowiska naturalnego. W rezultacie większość z nas już prawdopodobnie nie będzie znacznie bardziej zamożna, a to oznacza, że podróże i wypoczynek staną się znacznie bardziej luksusowym dobrem niż ma to miejsce obecnie, w dodatku bardziej jeszcze podatnym na recesję i wahania koniunktury. Nie jest to dobra wróżba dla rozwoju gospodarczego Wysp Zielonego Przylądka. Czy my możemy coś zrobić by wspomóc społeczeństwa takich krajów jak WZP? Tak i o tym napiszę w kolejnej wstawce. Rzecz dotyczyć będzie tego co możemy zmienić w naszych podróżach po świecie by wspierać lokalne społeczności.