Gospodarka wolnorabunkowa (ang. Free-mugging Economy). 1/4 – Historia
Opublikowano: 24 stycznia 2022

W 2008 roku świat zmiażdżył kryzys finansowy, a gospodarka wolnorabunkowa (free-mugging Economy) przyjęła swą dojrzałą formę. Niczym nieograniczona chciwość zarządzających finansowymi korporacjami i towarzysząca jej nieudolność (łagodnie mówiąc) urzędników instytucji regulujących działalność systemu finansowego, doprowadziła do nędzy miliony rodzin na całym świecie.

I….

na globalnym kryzysie finansowym zyskała ostatecznie ta sama grupa ludzi, która go wywołała. Czy kogoś zaskoczyłem?

Nie sądzę.

Od 2008 roku minęło blisko 14 lat, przyczyn kryzysu nie udało się wyeliminować, a świat po raz kolejny odgrywa nam podobną melodię, tym razem w rytm pandemii koronawirusa. Jednak by przybliżyć to co dzisiaj dzieje się w gospodarce światowej i porozmawiać o tym co nas czeka w kolejnych latach, musimy cofnąć się do czasów bardziej odległych, a dokładnie do pierwszej połowy ubiegłego wieku. To w konsekwencji obu konfliktów światowych i okresu międzywojennego zmienił się całkowicie charakter gospodarki Zachodu w drugiej połowie XX wieku.

Muszę tu podkreślić epokową zmianę, która stała się faktem po zakończeniu II wojny światowej. Jej znakiem rozpoznawczym było odrodzenie Stanów Zjednoczonych po okresie międzynarodowego izolacjonizmu i ich przemożny wpływ na ustalenie nowego porządku ekonomicznego funkcjonującego w wolnym (zachodnim) świecie. W pierwszej części wpisu podyskutujemy o tych historycznych elementach, które stanęły u podstaw obecnych problemów, a następnie spróbujemy je omówić.

Gospodarka wolnorabunkowa (free-mugging Economy) – odrobina niezbędnej historii

W Europie i na niezmierzonych przestrzeniach Pacyfiku, trwał konflikt światowy. A pomimo to w lipcu 1944 roku – na konferencji w Bretton Woods – ustanowiono zasady globalnej współpracy. Dotyczyły one stabilności makroekonomicznej, handlu międzynarodowego i rozwoju powojennego świata. Na marginesie warto zaznaczyć, że w tej konferencji uczestniczyli także delegaci polskiego rządu emigracyjnego. Ostatecznie jednak w wyniku oddania nas w łapy Stalina, musieliśmy zadowolić się jedynie rublem i kopiejką.

Gospodarka wolnorabunkowa. Leczenie systemu w Bretton Woods

Inicjatorzy rodzącego się w Bretton Woods nowego, światowego porządku gospodarczego, znaleźli się pod przemożnym wpływem konsekwencji wydarzeń, które miały miejsce między dwiema wojnami światowymi, i toczącego się na ich oczach najkrwawszego w historii ludzkości konfliktu zbrojnego.

Przekonani byli, że funkcjonujący jeszcze w XIX wieku światowy porządek gospodarczy i polityczny – oparty na parytecie złota – załamał się w wyniku I wojny światowej i narastającego w okresie międzywojennym protekcjonizmu, konkurencyjnej dewaluacji walut wielu krajów i coraz szerszej ingerencji państwa w rozwój gospodarczy.

W rezultacie załamania międzynarodowej wymiany nastąpił Wielki Kryzys (Great Depression), który rozpalił do czerwoności Europę i otworzył drzwi przed ideologiami. A te ostatecznie doprowadziły do wybuchu II wojny światowej i milionów ofiar.

Nowa wizja światowej gospodarki, wprowadzana w ramach systemu z Bretton Woods, była więc wynikiem strasznego lęku. Lęku, że problemy zapamiętane z okresu trwania wielkiego kryzysu i załamania międzywojennych gospodarek nieuchronnie się powtórzą. W największym uproszczeniu nowo budowany system miał łączyć zalety systemu stałego kursu walutowego, jakim był system waluty złotej oraz systemu kursów płynnych. Ale waluty krajowe nie były wymieniane na złoto. Tak jak działo się to przed I wojną światową, były wymieniane przez banki centralne na amerykańskiego dolara, który to dopiero mógł być wymieniony na złoto. Był to więc system złoto-dolarowy, ustawiający USA w roli rozdającego wszystkie karty na zachód od Berlina.

Gospodarka wolnorabunkowa – okres prosperity

Osiągnięciem nowego systemu ekonomicznego w drugiej połowy XX wieku, który wspierała siła militarna USA i NATO, był najdłuższy w historii okres prosperity i pokoju. W zachodniej części świata trwał on przez kolejnych 60 lat. W międzyczasie pojawiły się jednak komplikacje – wzrost gospodarczy spowolnił, rosło bezrobocie i inflacja. Toczyły się także konflikty, które wprowadzały element niepewności do gospodarki światowej (wojna sześciodniowa, Wietnam). Na początku lat 70-tych doprowadziły one do upadku systemu z Bretton Woods i pozwoliły, by gospodarka wolnorabunkowa – Free-mugging Economy – zastąpiła wolnorynkową.

Ostatecznie w połowie sierpnia 1971 roku Stany Zjednoczone zawiesiły wymienialność dolara na złoto inicjując tym samym reakcję łańcuchową, która stała się prawdopodobnie jedną z najważniejszych przyczyn kolejnych kryzysów, a w szczególności tego z roku 2008 i tych które wciąż czekają w długiej kolejce na możliwość wejścia na światową scenę gospodarczą.

I tu mała dygresja, jak wspomniałem jednym z założeń systemu ustanowionego w Bretton Woods była wymienialność na szczeblu banków centralnych dolara amerykańskiego na złoto po kursie 35 dolarów USA za uncję złota. Wystarczy spojrzeć na obecne ceny złota by zobaczyć jak bardzo zmieniły się ceny kruszcu. Dziś cena złota wynosiła 1831,8 USD za uncję (21.01.2022). Musicie przyznać, że to „znacząca” – nieco ponad 50-krotna – różnica. Jakby na to nie popatrzeć cena 35 USD/uncja złota na początku lat 70-tych była dla władz amerykańskich nie do utrzymania. W rezultacie prezydent R. Nixon jednostronnie ogłosił (dużemu wszystko wolno), że System Rezerwy Federalnej, w ramach pakietu reform gospodarczych, zawiesza wymienialność dolara na złoto.

Gospodarka wolnorabunkowa – zimna wojna, Checkpoint Charlie

Tym samym nastąpiło ostateczne zakończenie procesu odejścia gospodarki światowej od uzależnienia ilości pieniądza od kruszcu-towaru. Choć sam proces trwał od ponad stulecia. Od upadku systemu z Bretton Woods pieniądz stał się w pełni fiducjarny. To oznaczało, że jego tworzenie stało się całkowicie zależne od woli państwa.

Pieniądz fiducjarny

Pieniądz fiducjarny nie ma bezpośredniego pokrycia w realnych dobrach czy kruszcach takich jak złoto. Jest on akceptowanym (co najmniej na terenie państwa, które go „wyprodukowało”), legalnym, choć umownym narzędziem. I jako narzędzie służy do transakcji wymiany, płatności, tezaryzacji i mierzenia wartości dóbr na rynku. Możliwości kreacji pieniądza zostały uwolnione od „kotwicy”, która ograniczała podaż pieniądza. I podane zostały na porcelanowym talerzu politykom. Odejście od systemu Bretton Woods stało się epokową zmianą cywilizacyjną. Nie tylko w sferze ekonomicznej, ale zmieniło także relacje polityczne i społeczne.

W początkowych latach całkowite zerwanie z parytetem złota było jednym z głównych narzędzi napędzających wzrost gospodarczy. Nowy system napędzał także innowacyjność i przewagę militarną i gospodarczą Zachodu. Doprowadził ostatecznie do upadku ZSRR i wyzwolenia narodów za żelazną kurtyną. Kolejne dekady pokazały jednak, że tylko czynniki ekonomiczno-polityczne decydowały o tym, ile jest pieniądza w obiegu. Oznaczało to wzrost znaczenia korporacji finansowych i lobbing globalnych monopolistów. A przede wszystkim władzę nad pieniądzem często pozbawionych kompetencji (czasem także moralności) polityków.

Motywacją do podjęcia takiej czy innej polityki pieniężnej, była najczęściej chęć wynagrodzenia sponsorów. Popularność wśród wyborców i dążenie do odniesienia sukcesu w najbliższych wyborach także nie było bez znaczenia. Doraźne potrzeby zastąpiły realizację strategicznych, długofalowych celów. A gospodarka wolnorabunkowa zastąpiła gospodarkę wolnorynkową, oddając w 2008 roku cały świat w ręce globalnego kryzysu finansowego. Zanim jednak doszło do upadku Lehman Brothers, pojawiły się jaskółki wskazujące na to co czekało światowe gospodarki. O tych jaskółkach w kolejnym wpisie, bynajmniej nie poświęconym przyrodzie i ornitologii:

Gospodarka wolnorabunkowa (ang. Free-mugging Economy). 2/4 – Nowe Milenium

Cały cykl:

Gospodarka wolnorabunkowa (ang. Free-mugging Economy). 1/4 – Historia

Gospodarka wolnorabunkowa (ang. Free-mugging Economy). 2/4 – Nowe Milenium

Gospodarka Wolnorabunkowa (ang. Free-Mugging Economy). 3/4 – Dużym wolno wszystko

Między korporacjami a barbarzyńcami – 4/4 Przyszłość gospodarki wolnorabunkowej