PKB Związku Radzieckiego 1929-1991
Opublikowano: 19 czerwca 2021

Zgodnie z założeniami, o których tutaj: Dane statystyczne dla ZSRR w XX wieku, ten wpis ma w zasadzie jeden cel: umożliwić łatwy dostęp do danych, które wcale nie jest tak łatwo uzyskać, czyli zmian poziomu PKB Związku Radzieckiego 1929-1991. Dane te umieściłem w tabeli 1, a graficznie przedstawiłem na wykresie 1. Zakładając, że interpretacja nie powinna sprawić większego kłopotu, poświęciłem kilka zdań tematowi dużo bardziej ogólnemu, czyli krótkiej refleksji nad upadkiem „potwora” ze Wschodu.

Pirackie metody Federacji Rosyjskiej

Od upadku Związku Radzieckiego minęło już trochę czasu. A mimo to nadal jego wspomnienie wśród wielu osób budzi niepokój. Tym bardziej, że spadkobierczyni rozgrabionego imperium – Federacja Rosyjska – nawet nie próbuje udawać, że nie dąży do osiągnięcia tej samej władzy i tej samej międzynarodowej pozycji. I aby to osiągnąć stosuje te same, pirackie metody.

We wpisie będzie jednak przede wszystkim o gospodarce i PKB Związku Radzieckiego, a zdecydowanie mniej o polityce. Upadek militarnej i politycznej siły sprawczej wschodniego mocarstwa ściśle wiązał się z gwałtownym kryzysem ekonomicznym, który systematycznie narastał od lat 70-tych. Jak wiemy z naszego doświadczenia gospodarka socjalistyczna nigdy nie należała do szczególnie efektywnych. W tej sytuacji lata 70-te przyniosły koniec snów o możliwości przegonienia Zachodu pod względem ekonomicznym i idącej w dalszej kolejności potędze militarnej.

PKB Związku Radzieckiego – dlaczego system się rozsypał?

Patrząc z perspektywy czasu można w zasadzie zastanawiać się, dlaczego system upadł dopiero na przełomie lat 80tych i 90tych ubiegłego wieku. Okazało się jednak, że możliwości wykorzystania surowców naturalnych, będących do dyspozycji reżimu, wraz z drenażem zasobów pozostających do dyspozycji republik radzieckich i państw satelickich, miały swe granice. Z drugiej strony oderwanie systemu gospodarki centralnie sterowanej od realiów życia ekonomicznego i podstawowych czynników determinujących aktywność podmiotów gospodarczych widoczna była niemal na każdym kroku.

I choć gospodarka radziecka rosła z roku na rok (porównując wielkość gospodarki z okresu końca imperium z tą z początku lat 30-tych, możemy łatwo zauważyć, że zwiększyła się ona niemal 8-krotnie, tabela 1), to dopiero porównanie z konkurencyjnymi gospodarkami Zachodu, czy Tygrysami Azjatyckimi pokazuje niewydolność radzieckiej gospodarki centralnie sterowanej. Jak wypadała gospodarka ZSRR w porównaniu do gospodarki jej największego konkurenta – Stanów Zjednoczonych – już wkrótce w kolejnym wpisie: Porównanie potencjału gospodarczego Związku Radzieckiego i Stanów Zjednoczonych w latach 1929-1991.

Zmiany PKB Związku Radzieckiego 1929-1991 ($ międzynarodowy 1990/indeks G-K$/mln). Tabela 1

Źródła:

Ofer G., Soviet Economic Growth: 1928-1 985, RAND/ UCLA Centre for the Study of Soviet International Behavior, May 1988, Maddison A., The World Economy: A Millennial Perspective, Development Centre of the Organisation for Economic Co–Operation and Development, OECD 2001, Harrison M., GDPs of the USSR and Eastern Europe: Towards an Interwar Comparison, Europe-Asia Studies 46:2 (1994), Bergson A., The USSR Before the Fall: How Poor and Why, Journal of Economic Perspectives — Volume 5, Number 4 — Fall 1991, Soviet Economy in the 1980’S problems and prospects:  Selected papers. Joint Economic Committee, Congress of the United States, U.S. Government Printing Office, Washington: 1983, U.S. Bureau of the Census, USA/USSR: Facts and Figures, U.S. Government Printing Office, Washington, DC, 1991.

Czynniki zewnętrzne

Gospodarcza abstrakcja rozwoju sowieckiej gospodarki przejawiała się oczywiście w wielu obszarach wewnątrz Kraju Rad i dodatkowo poddanych presji dynamicznie zmieniających się czynników zewnętrznych. Mnie szczególnie przypadły do gustu następujące:

• ekstremalnie silne uzależnienie radzieckiej gospodarki od decyzji politycznych, które z kolei wynikały wprost z doktryny komunistycznej,
• centralizacja życia politycznego i gospodarczego przynosiła zyski w postaci utrzymania daleko posuniętej kontroli nad społeczeństwem. Powodowała jednak wymierne straty gospodarcze ograniczając racjonalność podejmowanych decyzji i minimalizując zaangażowanie kapitału ludzkiego,
• ekstensywna, a nie intensywna gospodarka miała swe ograniczenia w ilości kapitału, ziemi i zasobów pracy, które mogły być wykorzystane w procesach produkcyjnych,
• dynamiczny rozwój przemysłu ciężkiego (kompleks wojskowo-przemysłowy KWP), przy jednoczesnej marginalizacji tych sfer produkcji, które koncentrowały się na zaspakajaniu indywidualnych potrzeb konsumpcyjnych,
• możliwość (a w zasadzie jej systemowy brak) generowania innowacji i ich aplikacji w gospodarce, szczególnie w okresie po kryzysach naftowych z lat 70-tych,
• korupcja, nędza i bieda dziesiątków milionów przy jednoczesnym rozpasaniu władz, ect, ect.,

PKB Związku Radzieckiego ($ międzynarodowy 1990/indeks G-K$)

Jest oczywiście cała masa innych czynników i kolejnych elementów prowadzących do narastania dysproporcji w potencjale gospodarczym i militarnym pomiędzy ZSRR i państwami Paktu Warszawskiego, a zachodnimi demokracjami. W ich wyniku ostateczny powolny upadek sowieckiej gospodarki zaczął się w latach siedemdziesiątych. Aby następnie gwałtownie przyspieszyć w drugiej połowie lat 80-tych prowadząc już bezpośrednio do rewolucji w państwach satelickich i upadku całego systemu (wykres 1).

Wykres 1. PKB Związku Radzieckiego 1929-1991 ($ międzynarodowy 1990/indeks G-K$/mln)

Żródła: Ofer G., Soviet Economic Growth: 1928-1 985, RAND/ UCLA Centre for the Study of Soviet International Behavior, May 1988, Maddison A., The World Economy: A Millennial Perspective, Development Centre of the Organisation for Economic Co–Operation and Development, OECD 2001, Harrison M., GDPs of the USSR and Eastern Europe: Towards an Interwar Comparison, Europe-Asia Studies 46:2 (1994), Bergson A., The USSR Before the Fall: How Poor and Why, Journal of Economic Perspectives — Volume 5, Number 4 — Fall 1991, Soviet Economy in the 1980’S problems and prospects:  Selected papers. Joint Economic Committee, Congress of the United States, U.S. Government Printing Office, Washington: 1983, U.S. Bureau of the Census, USA/USSR: Facts and Figures, U.S. Government Printing Office, Washington, DC, 1991

30 rocznica końca ZSRR

Co prawda ten wpis poświęcony jest PKB Związku Radzieckiego w latach 1929-1991. Tym niemniej nie mogę sobie na koniec podarować przypomnienia, że w grudniu 2021 roku obchodzić będziemy 30 rocznicę końca ZSRR. Zastanawiam się jak wielu z nas o tym wiekopomnym wydarzeniu pamięta, a przecież to właśnie grudzień 1991 roku przyniósł koniec Imperium Zła, wyswabadzając podbite narody spod jarzma potwora. Widzowie programu „matura to bzdura” odpowiedzą, że już cudem byłoby, gdyby młodzież ze szkoły średniej wiedziała, że istniał ZSRR, a co dopiero kiedy zakończył swe istnienie. Taki znak czasów.

Drugim pytaniem, które sobie zadaję jest to dotyczące trwałości Kraju Rad. Czyli jak to możliwe by państwo, które z całych sił starało się unicestwić narody wchodzące w jego skład przetrwało niemal 70 lat? Postaram się do tego pytania niedługo wrócić.

Ostatecznie ZSRR przestał istnieć na mocy porozumienia białowieskiego z 8 grudnia 1991. A na jego podstawie utworzono Wspólnotę Niepodległych Państw. jak również na podstawie deklaracji o rozwiązaniu ZSRR przyjętej w Moskwie przez Radę Republik Najwyższej Rady ZSRR 26 grudnia 1991 roku.

0 0 votes

Ocena artykułu

Subscribe

Login

Powiadom o

nowych dalszych komentarzach nowych odpowiedziach na moje komentarze

Label

Imię*

E-mail (tylko jeżeli chcesz)

Label

Imię*

E-mail (tylko jeżeli chcesz)

3 komentarzy

Inline Feedbacks

View all comments

Adam

1 rok temu

Witam
Chce się upewnić, czy pewien ekonomista, porównując dane dotyczące PKB Rosji w 1980 i 1999 r., wziął pod uwagę upadek ZSRR, kiedy mówi o spadku PKB z 556 do 239 mld dolarów. Z tego artykułu wynika, że wziął, jeżeli, jak rozumiem dane za w tabelce są w milionach, bo muszą, żeby wyszło 1, 7 bln dolarów za 1980 rok, czyli o 1, 2 bln więcej, niż ten ekonomista podawał w odniesieniu do Rosji. Chyba więc się upewniłem, ale przy okazji zapytam, czy liczba 556 mld dla samej Rosji w 1980, jest łatwa do ustalenia?

0

Odpowiedz

Autor

Jakub Piecuch

1 rok temu

Reply to  Adam

Dane dotyczące gospodarki ZSRR są szacunkowe, podobnie jak Polski. Chociażby ze względu na utajniony charakter wydatków zbrojeniowych i produkcji w tym obszarze. I dostosowywania statystyk na miarę chwilowych potrzeb. Dotyczy to także Polski. Czyli wysokość PKB w 1980 nie jest łatwa do wiarygodnego ustalenia.

0

Odpowiedz

Adam

1 rok temu

Reply to  Jakub Piecuch

To raz, ale samo wyodrębnienie PKB Rosji od ZSRR, to chyba problem nie jest, bo osobne statystyki w odniesieniu do każdej z republik, na pewno były. Jest podane, że w mln. Nie zauważyłem wczoraj.

0

Odpowiedz